Plato Nedir?

Plato fransızca kelime kökenine sahiptir,

• COĞRAFYA TERİMİ : Yayla
• SİNEMA TERİMİ : film çevrilirken dekorun kurulduğu yer.

Plato Nedir?

Dağların yükselmesi ovaların alçak kalması geçiş arasında bir bölgeyi oluşturan yeryüzü şekli olarak adlandırılabilir. Platolar akarsular tarafından derin bir şekilde vadilerle parçalanarak oluşumlarını tamamlarken bu şekilleri ile de çevresindeki düzlüklerin yükseklik olarak üzerinde kalırlar. Dağlardan inen akarsular platoları derin vadilerle ayırarak oluşmasından yola çıkarak aşınma şekli olduğu söylenebilir.

Plato çesitleri nelerdir?

Aşındırma (Aşınım) Platoları
Yer şekillerinin akarsu, rüzgâr, sel ya da buzul gibi dış kuvvetlerin uyguladığı baskı sonucu aşınması ile ortaya çıkan yeryüzü şekli, tektonik olayla karşılaşacak ve yükselme ya da alçalmaya başlayacaktır. Bu durum sonucunda yüksek kalan yerler akarsu ile aşındırıldığında eğimli bir yapı kazanarak aşındırma platolarını oluşturacaktır. Orojenik yeryüzü şekillerinin oluşumu gibi ya kırıklı, ya kıvrımlı ya da volkanik patlamalar sonucu oluşabilmektedir.

Tabaka Düzlüğü (Yatay Duruşlu) Platoları
Yeryüzü üzerinde bulunan ve diğerlerine göre daha sert ve daha yüksekte olan düzlüklerin akarsu aşındırması sonucu eğimli bir şekilde ortaya çıkması ile oluşan yeryüzü şeklidir.

Lav (Volkanik) Platoları
Yer kabuğunun zayıf noktaları olan çatlaklardan yeryüzüne çıkan lav toprağa akarak, toprakta kalın bir tabaka oluşturur. Kalın bir tabaka halinde yeryüzünde kalan bu tabakanın yüksekte kalan kısımları akarsu tarafından aşındırılırsa, lav tabanlı plato oluşumu gözlenebilir. Eskiden faaliyet gösteren, sönmüş yanardağ çevrelerinde sıklıkla görülen lav platoları, tarım alanında en verimli topraklara sahip yerler olarak kabul edilmektedir.

Karstik Platolar
Yeryüzü şeklini oluşturan kayaların kaya tuzu, alçı taşı ya da kireç taşı gibi erimesi kolay olan kayaçlardan oluşmuş olduğu bölgelerde ortaya çıkan yeryüzü suları, kayaçları düzleştirerek çevresine göre yüksek bir alan olmasını sağlar. Akarsuyun da bu karstik bölgeyi aşındırması sonucu karstik plato oluşumu tamamlanmış olur. Türkiye’de en çok karstik yeryüzü şekline sahip olan bölge Akdeniz Bölgesi’dir.

Türkiye’deki Platolar Nelerdir?

İç Anadolu Bölgesi: Obruk Platosu, Tuz Gölü ve Konya Ovası’nın güneyine düşen alanı kaplayarak, batısında yer alan Cihanbeyli Platosu ve kuzeydoğusundaki Kızılırmak yayı içerisinde bulunan Bozok Platosu İç Anadolu bölgesinin başlıca platolarını oluştururlar. Genel özellikleri kumlu, killi ve kireçli olan bu platoların ortalama yükseltileri ise 1000- 1500 metre arasında değişmektedir.
Doğu Anadolu Bölgesi: Volkanizma olayları sonrası oluşan platoların Türkiye’nin en yüksek dağlar olma özelliği biraz da bulunduğu bölgenin yükseltisinden gelmektedir. Lavların düzleşerek aşınması sonucu oluşan Doğu Anadolu platolarından en önemlileri Erzurum, Ardahan ve Kars platolarıdır.
Güney Doğu Anadolu Bölgesi: Bölge neredeyse tamamen platodan oluşsa da en çok bilinenleri Şanlıurfa ve Gaziantep platolarıdır.
Akdeniz Bölgesi: Karstik özellikte olan Taşeli ve Teke platoları.
Marmara Bölgesi: Çatalca ve Kocaeli platoları her ne kadar yükselti bakımından diğer platolara göre alçak da kalsa, bulunduğu alanda akarsu tarafından aşındırıldıkları için plato özelliği gösterirler.
Karadeniz Bölgesi: Aşınım şeklinde oluşan Perşembe Platosu.
Ege Bölgesi: Yazılıkaya, Araburun, Keman, Karamart ve Bayat platoları. Bunların yanında Sakarya, Gediz ve Büyük Menderes nehirlerinin parçaladığı alan, geniş bir plato görünümüne sahiptir.

PLATO ÇEŞİTLERİ VE OLUŞUMLARI

1. Peneplen Platoları

Bu platolar eski kütlelerin aşınım yüzeylerinden oluşurlar. Bu platoların yüzeylerindeki eski kütlelere ait kayaçlar ile tortul kütleleri birlikte görürüz. Bu sahalar genelde Post Neojende dış etmenler neticesinde oluşumlarını tamamlamış şekillerdir.

Bu bakımdan peneplen platoları ülkemizde kimi yerde alçak kimi yerde yüksek sahalar olarak karşımıza çıkarlar. Ülkemizde tipik peneplen platoları olarak Kocaeli-Çatalca, Menteşe-Uzunyayla, Kula, Denizli, Safranbolu platolarını sayabiliriz.

2. Karstik Platolar

Ülkemizde bu tip platoların tipik örneği Toros Dağlarının orta kesiminde yer alan Taşeli Platosudur. Taşeli platosu genelde II. zamana ait Kretase kalkerleri ile Neojen dolgu maddelerinden meydana gelmiştir. Burası deniz seviyesinden 1500-1750 m. yükseltidedir. Plato yüzeyi Ermenek, Dim, Gökdere, Tatlısu-Alamos vadilerin yukarı çığırları tarafından parçalanması yanında kalkerlerin erimesi sonucu ortaya çıkan dolin ve uvalalar ile çok parçalı bir görüntü kazanmıştır. Ancak bazı yerlerde çukurluklar içerisindeki düzlüklerin boyları 3-4 km.’yi bulabilir.

3. Lav Platoları

Ülkemiz yerkabuğu hareketlerinin en fazla görüldüğü sahalardan biri üzerinde bulunur. III. zaman ve IV. zamanda şiddetli bir volkanizmaya sahne olmuştur. Bu bakımdan volkanlar yanında lavların yığılma alanları da ülkemizde çok yaygındır.

Ülkemizde volkanik platoların en fazla geliştiği bölge volkanizmanın en çok görüldüğü Doğu Anadolu Bölgesidir. Bu bölgemizde Nemrut, Süphan, Tendürek, Büyük ve Küçük Ağrı’nın çıkardığı lavlar geniş sahalara yayılmış ve plato düzlükleri meydana getirmiştir. Erzurum, Kars ve Iğdır’ı içine alan saha tamamen bir lav platosu alanıdır. Gene bu bölgemizdeki Bingöl platosu Güneydoğu Anadolu’daki Karacadağ platosu, İç Anadolu’daki Niğde, Kayseri, Nevşehir arasında kalan saha Türkiye’deki lav platolarına örnek alanlardır.

4. Hafif Yarılmış Aşınım Platoları

Ülkemizdeki Neojen arazileri Post-Neojende yükselmeye maruz kalmış ve daha sonra dış kuvvetlerin etkisi ile aşınıp düzleşmiştir. Bu şekilde ortaya çıkan düzlükler genelde hafif yarılmış aşınım platoları olarak anılır ve çoğu kez eski göl ve deniz tabanlarında biriken tortullardan meydana gelirler. Hafif yarılmış olan bu platolar yoğun olarak İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde çoğunlukla görülürler.

Urfa-Viranşehir, Hilvan, Haymana-Cihanbeyli, Yukarı Sakarya platoları bu tipe örnek verilebilirler.

TÜRKİYEDEKİ PLATOLARIN DAĞILIŞI

PLATOLARIN EKONOMİYE ETKİLERİ

1) Platoların bir bölümü, geçici yerleşme yerleri olan yayla olarak değerlendirilir. Buralarda hayvancılığa dayalı ekonomik faaliyet sürdürülür.

2) Alçak platolarda tarım yapılır. Kuru tarım yöntemiyle tahıllar yetiştirilir.

3) Yerleşim alam için çok elverişli yerler değildir. Bu nedenle tenha yerlerdir.

4) Ulaşım için engelleyici bir özellik taşımazlar.

5) Yüzey suları ve toprak örtüsü bakımından fakir yerlerdir.

6) Sınırlı olarak bağcılık, meyvecilik yapılır.

7) Yüksek olduklarından kışların genellikle soğuk ve uzun geçtiği yerlerdir.

Platolar Hakkınsa Soru ve Cevaplar

1-Plato nedir?
Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış düz veya hafif engebeli yüksek düzlüklere plato denir.

2-Yayla nedir?
Yaz aylarında hayvancılık faaliyeti ve dinlenme amaçlı olarak kullanılan geçici yerleşim alanıdır.

3-Plato ile yaylanın farkı nedir?
Plato bir yeryüzü şekli, yayla ise bir yerleşim yeri ismidir.

4-Ülkemizde platoların geniş alan kaplamasının nedeni nedir?
Büyük bir bölümü aşınmaya uğramış olan Anadolu’nun 4.jeolojik zamanda (kuaterner) toptan yükselmesi platoların geniş alan kaplamasına neden olmuştur.

5-Ülkemizde platoların farklı yükseltilerde olmasının nedeni nedir?
Ülke genelindeki toptan yükselmenin bölgelere göre farklı olması nedeniyle platolar farklı yükseltilerdedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde platolar 600–700 metreler arasındadır. İç Anadolu Bölgesinde 1000–1500 m, Doğu Anadolu Bölgesinde ise 1800–2500 metreler arasındadır.

6-Ülkemizdeki platoları oluşumlarına göre sınıflandırınız?
A-Yatay duruşlu platolar
B-Lav platoları
C-Karstik paltolar
D-Aşınım Platoları

7-İç Anadolu Bölgesindeki platoların isimlerini yazınız?
A-Obruk platosu B-Cihanbeyli Platosu C-Bozok platosu D-Haymana platosu E-Uzunyayla Platosu

8-Haymana, Bozok, Cihanbeyli, Obruk, Uzunyayla, Yazılıkaya, Gaziantep ve Şanlıurfa platoları oluşumuna göre hangi tür plato grubuna girer?
Yatay duruşlu platolar

9-Ülkemizdeki lav platosuna örnek veriniz?
Erzurum-Kars platosu(Doğu Anadolu Bölgesinde)

10- Ülkemizden karstik platoya örnek veriniz?
Taşeli platosu (Akdeniz bölgesinde)

11- Ülkemizdeki aşınım platosuna örnek veriniz?
Perşembe (Karadeniz bölgesinde), Çatalca-Kocaeli platoları(Marmara Bölgesinde)

12-Yazılıkaya platosu hangi bölgede yer almaktadır?
Ege bölgesi

13-Ovalar ile platoları nüfus yoğunluğuna göre karşılaştırınız?
Ülkemizde nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu alanlar ovalardır. Platolar ikinci sırada gelir.

14-Yüksek platolarda tarıma alternatif olan faaliyet nedir?
Büyük baş hayvancılık

15-Platolarda yaygın olan tarım türü nedir?
Tahıl tarımı

16-Platoların ortalama yükseltisinin fazla olması bize neyi göstermektedir?
Türkiye’nin bulunduğu alanın geçmişte toptan yükselmeye uğradığını göstermektedir.

17-Yatay duruşlu platolara en fazla hangi bölgede rastlanır?
İç Anadolu Bölgesi

18-Türkiye’nin en yüksek platoları hangi bölgede bulunur? Niçin?
Doğu Anadolu Bölgesi, çünkü toptan yükselme en fazla bu bölgede olmuştur.

19-Karstik platolar nasıl oluşmuştur?
Suyla kolaylıkla çözünen kalkerli (kireçli) yapıya sahip arazilerde akarsu aşındırması sonucu oluşmuşlardır.

20-Erzurum – Kars Platosunda büyükbaş hayvancılık neden gelişmiştir?
Erzurum – Kars Platosu çevresine göre yüksekte olduğu için buraların serin olması (tarımı olumsuz etkiler) ve otların (çayır) yaz mevsiminde hala yeşil kalması.

21-Dünyada en geniş ve yüksek platosu hangisidir?
Tibet Platosu (5000 metre yüksekliğinde, 2.5 milyon km²‘dir. (Fransa’nın 4 katı))